CVCM: ThS. BS. Vũ Phương Thảo – Khoa Thần kinh - Tâm thần

1. Alzheimer là gì?

Khởi nguồn của căn bệnh này là do sự mất dần của các neuron thần kinh và synap ở bên trong vỏ não hoặc ở một số vùng nằm bên dưới vỏ.

Người thường mắc phải căn bệnh này là những người cao tuổi, bắt đầu từ độ khoảng 65 tuổi. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định hoàn toàn, một số nghiên cứu chỉ ra rằng các mảng beta-amyloid và đám rối sợi thần kinh (tau tangles) cũng đóng vai trò quan trọng trong sự tiến triển của bệnh.

Những yếu tố như bệnh đái tháo đường đường; stress, căng thẳng và sự muộn phiền kéo dài; cholesterol cao; hút thuốc; ít giao tiếp xã hội sẽ là những yếu tố có khả năng thúc đẩy bệnh Alzheimer phát triển.

Di truyền (đặc biệt là đột biến gen APOE-e4) cũng là một yếu tố quan trọng. Ngoài ra, tăng huyết áp, béo phì, chấn thương sọ não cũng có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh.

2. Chẩn đoán bệnh Alzheimer

Dựa vào các triệu chứng lâm sàng sau:

a. Các biểu hiện suy giảm nhận thức

- Sự suy giảm trí nhớ: là triệu chứng đặc trưng, sớm, điển hình và nổi bật của sa sút trí tuệ. Theo tiến triển của bệnh, suy giảm trí nhớ ngày càng nặng hơn.

- Rối loạn định hướng: là những triệu chứng quan trọng trong bệnh cảnh lâm sàng (rối loạn định hướng về không gian, địa lý rất rõ rệt…)

- Các triệu chứng suy giảm chức năng nhận thức khác:

Aphasia: Đây là rối loạn ngôn ngữ, trong đó người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc diễn đạt ngôn ngữ (vong ngôn biểu hiện) hoặc không thể hiểu ngôn ngữ (vong ngôn tiếp nhận). Triệu chứng này có thể ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp của người bệnh, khiến họ không thể tìm ra từ ngữ đúng hoặc không thể hiểu được người khác nói gì.

Agnosia: Là tình trạng mất khả năng nhận diện các đồ vật hoặc đối tượng mặc dù các giác quan như thị giác và thính giác không bị tổn thương. Người bệnh có thể không nhận ra các đồ vật quen thuộc trong môi trường sống, như không nhận ra gương mặt người thân hay không thể nhận diện được các vật dụng hàng ngày.

Apraxia: Là rối loạn khả năng thực hiện các hành động hoặc vận động mặc dù các cơ quan chức năng vận động không bị tổn thương. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện các công việc hàng ngày, như mặc quần áo, cầm bút viết hoặc sử dụng các công cụ, mặc dù khả năng vận động cơ bản vẫn còn nguyên vẹn.

Giảm khả năng tư duy trừu tượng: Khả năng suy nghĩ, lập kế hoạch, sáng tạo, và giải quyết vấn đề sẽ bị giảm sút, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định, phối hợp các hoạt động, hoặc thực hiện các nhiệm vụ phức tạp.

b. Các triệu chứng không thuộc lĩnh vực nhận thức

- Các triệu chứng loạn thần: 30-40% người bệnh sa sút trí tuệ có hoang tưởng. Ảo giác có ở 20-30% người bệnh sa sút trí tuệ. Hội chứng Capgras

- Các rối loạn cảm xúc: Trầm cảm và lo âu được gặp ở 40-50% người bệnh sa sút trí tuệ.

- Các thay đổi về nhân cách: Người bệnh trở nên thu mình lại, có người bệnh trở nên bủn xỉn, hoài nghi, ghen tuông vô lý, trẻ con hóa, ăn mặc cẩu thả, có khuynh hướng cóp nhặt bẩn thỉu…

- Rối loạn hành vi: Kích động về đêm, rối loạn hành vi ăn uống và bài tiết…

- Các triệu chứng khác:

+) Các dấu hiệu thần kinh khu trú có thể gặp trong sa sút trí tuệ

+) Hội chứng hoàng hôn (Sundown)

+) Lú lẫn, kích động, ngã

c. Tiêu chuẩn chẩn đoán

- Để chẩn đoán sa sút trí tuệ cần căn cứ vào các tiêu chuẩn sau (ICD-10 hoặc DSM-IV):

+ Các triệu chứng tồn tại ít nhất 6 tháng

+ Suy giảm trí nhớ: đặc biệt là giảm khả năng ghi nhận các thông tin mới và khả năng nhớ lại các kiến thức đã học được trước kia.

+ Suy giảm các hoạt động nhận thức khác (cần có ít nhất một trong các biểu hiện đã mô tả).

+ Các triệu chứng không thuộc lĩnh vực nhận thức có thể có

+ Các triệu chứng trên xảy ra mà không có rối loạn ý thức kèm theo.

+ Các triệu chứng đặc trưng của bệnh Alzheimer

3. Các giai đoạn tiến triển bệnh

Alzheimer là một bệnh tiến triển, có các triệu chứng tăng dần theo thời gian. Theo đó, người ta chia bệnh thành bảy giai đoạn chính:

Giai đoạn 1-3: Tiền sa sút trí tuệ và có sự suy giảm nhận thức nhẹ

Giai đoạn 1: Thường không có triệu chứng ở giai đoạn này. Nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh Alzheimer và không có triệu chứng, bạn có thể nên nói chuyện với bác sĩ về các chiến lược để có thể giảm tiến triển bệnh.

Giai đoạn 2: Các triệu chứng sớm nhất bắt đầu xuất hiện, chẳng hạn như hay quên.

Giai đoạn 3: Xuất hiện các suy giảm về thể chất và nhận thức nhẹ, chẳng hạn như giảm trí nhớ và giảm khả năng tập trung. Học các kỹ năng mới có thể trở nên khó hơn với họ. Những thay đổi nhỏ này chỉ có thể được nhận thấy bởi một người rất gần với người mắc bệnh.

Giai đoạn 4 - 7: Có sự xuất hiện mất trí nhớ

Giai đoạn 4: Bệnh Alzheimer thường được chẩn đoán ở giai đoạn này, nhưng nó vẫn được coi là mắc bệnh nhẹ. Người ta thường thấy nhất là triệu chứng mất trí nhớ và gặp khó khăn trong việc quản lý các công việc hàng ngày.

Giai đoạn 5: Các triệu chứng của bệnh từ trung bình đến nặng sẽ xuất hiện và rất cần sự giúp đỡ của những người thân hoặc những người chăm sóc như ăn uống và quản lý nhà cửa.

Giai đoạn 6. Ở giai đoạn này, một người bị bệnh Alzheimer sẽ cần được nhận được sự giúp đỡ với các công việc cơ bản, chẳng hạn như việc ăn uống, mặc quần áo và đi vệ sinh.

Giai đoạn 7. Đây là giai đoạn nặng nhất và là giai đoạn cuối cùng của bệnh Alzheimer. Thường mất dần khả năng nói chuyện và biểu hiện trên khuôn mặt. Chuyển động cũng có thể bị hạn chế.

4. Biến chứng của bệnh Alzheimer  

Có một sự thật là hầu hết người bệnh Alzheimer không tử vong do bệnh chính mà thường do các biến chứng, các bệnh kèm theo như viêm phổi, nhiễm trùng, bị ngã và gặp chấn thương.

Viêm phổi: Đây là tình trạng phổi bị phù nề, nhiễm trùng do việc hít phải các chất nhầy từ dịch dạ dày, hay từ thức ăn… vào phổi hoặc đường hô hấp.

 Nhiễm trùng: Người bệnh thường đi tiểu không tự chủ nên phải đặt thông tiểu, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường niệu, nếu không được điều trị sẽ càng nặng hơn, có thể đe dọa tính mạng.

 Bị ngã và gặp chấn thương: Người bệnh thường sẽ khó để định hướng khoảng cách vì vậy nguy cơ bị ngã khi di chuyển và vận động tăng lên. Điều này dẫn đến các trường hợp có thể gãy xương, gặp chấn thương vùng đầu, cổ nặng có thể dẫn đến tình trạng xuất huyết, tụ máu… trường hợp nặng cần lưu viện để phẫu thuật và chăm sóc nội trú.

Ngoài ra, do người bệnh rơi vào tình trạng trí nhớ không ổn định, nhầm lẫn có thể khiến người bệnh quên ăn, ăn uống không đúng khoa học dẫn đến suy dinh dưỡng mất nước mệt mỏi gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

5. Phòng ngừa bệnh Alzheimer

Chăm sóc sức khỏe không chỉ là trách nhiệm của mỗi cá nhân mà còn là nghĩa vụ đối với gia đình, đặc biệt là đối với những người cao tuổi. Ngay từ bây giờ, chúng ta cần quan tâm hơn đến cả sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của bản thân và người thân xung quanh. Đặc biệt, những người trẻ nên chú ý và chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe cho các thành viên lớn tuổi trong gia đình. Dưới đây là những biện pháp hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer mà mỗi người có thể thực hiện để bảo vệ sức khỏe não bộ của mình và những người thân yêu:

Duy trì chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh: Lối sống lành mạnh sẽ ngăn ngừa sự suy giảm chức năng não bộ, bao gồm bệnh Alzheimer, ngay cả khi bạn mang yếu tố di truyền về bệnh này, hãy hạn chế các thực phẩm chứa nhiều chất béo, đường, rượu bia bà thuốc lá. Tiêu thụ nhiều omega-3, các vitamin như B12 vitamin E…

Duy trì các hoạt động về trí tuệ như đọc sách, chơi cờ, học ngôn ngữ mới giúp giảm nguy cơ sa sút trí tuệ.

Tập thể dục thường xuyên: Những bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ 30-60 phút mỗi ngày hay yoga có thể giúp làm tăng khả năng kết nối các mạch trong não và kích thích phát triển khả năng nhận thức.

Ngủ đúng giờ, ngủ đủ giấc và đặc biệt tránh căng thẳng lo âu, giữ tinh thần thoải mái vui vẻ, tích cực tương tác xã hội (người có đời sống xã hội tích cực ít có nguy cơ mắc Alzheimer hơn so với bình thường) có thể giúp bạn tăng khả năng nhận thức và làm chậm quá trình thoái hóa não bộ.

Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu của bệnh Alzheimer, đừng chần chừ mà hãy tìm kiếm sự tư vấn và hỗ trợ y tế càng sớm càng tốt. Mặc dù hiện nay chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn để đảo ngược quá trình bệnh, nhưng việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể làm chậm tiến triển và cải thiện chất lượng cuộc sống. Sự can thiệp đúng lúc không chỉ giúp duy trì khả năng nhận thức lâu dài mà còn tạo ra môi trường sống tốt hơn, đầy đủ sự chăm sóc và yêu thương cho người bệnh. Hãy để chúng ta cùng nhau chăm sóc sức khỏe trí tuệ của chính mình và những người thân yêu, để mỗi ngày sống đều tràn đầy ý nghĩa và niềm vui.

Thành Tuyên