*CVCM: BSCKII. Hoàng Hữu Việt – Trưởng khoa Truyền nhiễm

Gan nhiễm mỡ vốn được xem là bệnh của người trưởng thành, thường gắn với lối sống ít vận động và lạm dụng rượu bia. Thế nhưng những năm gần đây, bệnh lý này đang có xu hướng trẻ hóa, xuất hiện ngày càng nhiều ở thanh thiếu niên, thậm chí cả trẻ em. Sự gia tăng đáng báo động này đặt ra yêu cầu mỗi người cần hiểu rõ hơn về căn bệnh để chủ động phòng ngừa và bảo vệ lá gan khỏe mạnh.

1. Khái niệm bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng mỡ tích tụ trong tế bào gan vượt quá 5–10% trọng lượng gan, nhưng không xuất phát từ việc sử dụng rượu bia. Đây là một dạng bệnh gan mạn tính đang ngày càng phổ biến trên toàn thế giới.

Khác với suy nghĩ thông thường rằng gan nhiễm mỡ chỉ gặp ở người lớn tuổi hoặc người uống rượu, bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, trong đó có cả trẻ em và thanh thiếu niên. Theo ước tính toàn cầu, tỷ lệ trẻ em và vị thành niên mắc gan nhiễm mỡ không do rượu đã tăng từ 4,6% năm 2000 lên 9% năm 2021, và có thể chạm ngưỡng 30% vào năm 2040 nếu không được kiểm soát. Điều đáng lo ngại là bệnh thường diễn biến âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt ở giai đoạn đầu, khiến người bệnh dễ chủ quan, chỉ phát hiện khi bệnh đã tiến triển nặng.

2. Nguyên nhân gây bệnh gan nhiêm mỡ không do rượu

Gan nhiễm mỡ không do rượu hình thành từ nhiều yếu tố liên quan đến lối sống và sức khỏe một số bệnh rối loạn chuyển hóa. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp nhất:

• Thừa cân, béo phì: là yếu tố nguy cơ hàng đầu;
• Chế độ ăn uống không hợp lý: ăn nhiều đồ chiên rán, thức ăn nhanh, đồ ngọt, nước có gas;
• Ít vận động: học, làm việc tĩnh tại hoặc chơi điện tử thời gian kéo dài;
• Mắc các bệnh rối loạn chuyển hóa do di truyền: tiểu đường type 2, mỡ máu cao, kháng insulin;
• Tăng huyết áp;
• Người áp dụng các biện pháp giảm cân nhanh;
• Do mắc các hội chứng như: Cushing, suy tuyến yên, suy tuyến giáp.

3. Triệu chứng của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Ở giai đoạn đầu, gan nhiễm mỡ thường không có dấu hiệu rõ rệt, nhiều người chỉ phát hiện tình cờ qua siêu âm hoặc khám sức khỏe định kỳ. Một số trường hợp có thể gặp:

• Cơ thể mệt mỏi, chán ăn;
• Đau âm ỉ vùng hạ sườn phải;
• Vàng da, vàng mắt (khi bệnh tiến triển nặng).

Đau bụng trong gan nhiễm mỡ không do rượu và viêm gan nhiễm mỡ không do rượu thường là do sự căng trướng của gan vì gan lớn hoặc do gan bị viêm. Tuy nhiên, giai đoạn đầu thường không có triệu chứng, khi gan nhiễm mỡ kéo dài, triệu chứng thường thấy là gan to kín đáo, men gan và phosphatase kiềm tăng vừa phải; trong thời điểm này thường không bộc lộ triệu chứng ra ngoài.

Biến chứng của viêm gan nhiễm mỡ không do rượu bao gồm xơ gan (được xem như giai đoạn cuối cùng của gan nhiễm mỡ không do rượu và ung thư gan nguyên phát. Khoảng 15 - 25% người bệnh viêm gan nhiễm mỡ không do rượu sẽ diễn tiến đến xơ gan, khoảng 7% trong nhóm người bệnh xơ gan sẽ tiến triển tới ung thư gan.

4. Điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Đối với người bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, hiện nay chưa có phác đồ điều trị đặc hiệu và thống nhất. Nguyên tắc chung là điều trị toàn diện, tùy thuộc mức độ bệnh và các yếu tố nguy cơ đi kèm:

• Kiểm soát rối loạn mỡ máu: sử dụng thuốc hạ mỡ máu trong trường hợp người bệnh có cholesterol hoặc triglycerid cao;
• Cải thiện tình trạng kháng insulin: với người bệnh mắc đái tháo đường hoặc tiền đái tháo đường, bác sĩ có thể chỉ định thuốc tăng nhạy cảm insulin để hỗ trợ chức năng chuyển hóa;
• Sử dụng tác nhân chống oxy hóa: một số hoạt chất như vitamin E, chất chống oxy hóa được nghiên cứu nhằm bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương;
• Theo dõi định kỳ: xét nghiệm máu, siêu âm, có thể sinh thiết gan để đánh giá tiến triển, từ đó điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.

Trong mọi trường hợp, người bệnh cần tuân thủ phác đồ do bác sĩ chuyên khoa gan mật chỉ định, không tự ý mua thuốc vì có thể gây hại thêm cho gan.

5. Phòng ngừa và kiểm soát bệnh

Gan nhiễm mỡ không do rượu là bệnh lý có thể phòng tránh và cải thiện nếu thay đổi lối sống kịp thời. Để bảo vệ lá gan, mỗi người cần lưu ý:

• Ăn uống lành mạnh: tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế đồ chiên rán, thức ăn nhanh, nước ngọt có gas;
• Duy trì cân nặng hợp lý: kiểm soát chỉ số BMI, tránh tình trạng thừa cân, béo phì;
• Tăng cường vận động: tập thể dục thể thao ít nhất 5 ngày mỗi tuần với thời gian tập 30 phút mỗi ngày;
• Khám sức khỏe định kỳ: nên thực hiện tối thiểu 1 lần/năm, đặc biệt ở người có nguy cơ như thừa cân, béo phì, tiểu đường hoặc rối loạn mỡ máu.

Gan nhiễm mỡ không do rượu tuy âm thầm nhưng không phải là không thể kiểm soát. Việc duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh, vận động thường xuyên và kiểm soát cân nặng sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh. Quan trọng hơn, mỗi người nên duy trì thói quen khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm, can thiệp kịp thời và bảo vệ lá gan khỏe mạnh.

Hồng Nhung