Cố vấn chuyên môn: ThS.BS.Phùng Quang Tuấn -Trưởng khoa Tai - Mũi - Họng

Trong thực hành lâm sàng, viêm tai giữa được chia thành hai nhóm chính: viêm tai giữa an toàn và viêm tai giữa nguy hiểm (thường có cholesteatoma). Đặc biệt, viêm tai giữa nguy hiểm có khả năng gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Do đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo là yếu tố then chốt để bảo vệ bản thân và gia đình.

1. Đặc điểm dịch tễ và yếu tố nguy cơ của viêm tai giữa nguy hiểm

Viêm tai giữa nguy hiểm, đặc biệt khi có các biến chứng nghiêm trọng như cholesteatoma, viêm mê nhĩ, hoặc viêm màng não, thường ít gặp nhưng có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề nếu không được điều trị kịp thời.

1.1. Đặc điểm dịch tễ

• Đối tượng mắc bệnh: Viêm tai giữa nguy hiểm thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là những trẻ có tiền sử viêm tai giữa tái phát hoặc mạn tính. Ngoài ra, bệnh cũng có thể gặp ở người lớn, đặc biệt là những người có hệ miễn dịch suy yếu, như người già hoặc người mắc các bệnh lý nền (đái tháo đường, HIV/AIDS, ung thư).
• Thời gian: Bệnh có xu hướng gia tăng trong các mùa lạnh, khi tần suất các bệnh lý đường hô hấp trên (như viêm mũi họng, cảm cúm) tăng cao, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm tai giữa.

1.2. Yếu tố nguy cơ

• Tiền sử viêm tai giữa mạn tính hoặc tái phát: Những bệnh nhân có tiền sử viêm tai giữa cấp tính hoặc mạn tính, đặc biệt là khi không điều trị đúng cách hoặc không điều trị dứt điểm, có nguy cơ cao bị viêm tai giữa nguy hiểm.
• Sức đề kháng yếu: Trẻ em dưới 5 tuổi, người già, và những người có hệ miễn dịch suy yếu dễ mắc phải các biến chứng nguy hiểm từ viêm tai giữa. Các bệnh lý nền như tiểu đường, HIV/AIDS, hoặc các bệnh lý liên quan đến miễn dịch đều là yếu tố làm tăng nguy cơ.
• Không tuân thủ điều trị: Việc tự ý ngừng điều trị hoặc điều trị không đầy đủ sẽ tạo cơ hội cho vi khuẩn phát triển, gây ra các biến chứng như cholesteatoma, viêm mê nhĩ, hoặc viêm màng não.
• Môi trường sống và các yếu tố ô nhiễm: Trẻ em sống trong môi trường đông đúc hoặc có tiếp xúc với khói thuốc lá hoặc các chất ô nhiễm cũng có nguy cơ cao bị viêm tai giữa, đặc biệt là khi các bệnh lý đường hô hấp không được điều trị kịp thời.

2. Các biến chứng nguy hiểm của viêm tai giữa

2.1. Biến chứng ngoại sọ

Các biến chứng này xảy ra khi ổ viêm từ tai giữa lan ra các cấu trúc lân cận nhưng chưa xâm nhập vào hộp sọ. Người bệnh có tiền sử viêm tai giữa cấp hoặc chảy mủ tai kéo dài cần đặc biệt cảnh giác với các dấu hiệu sau:

• Viêm mê nhĩ: Tình trạng viêm nhiễm lan vào tai trong, gây tổn thương cơ quan tiền đình và ốc tai. Biểu hiện qua các triệu chứng: Ù tai, chóng mặt, mất thăng bằng rõ rệt; thính lực suy giảm nhanh, có thể dẫn đến điếc vĩnh viễn.
• Liệt mặt ngoại biên (Liệt dây thần kinh số VII): Đây là một biến chứng rất nguy hiểm, xảy ra khi bệnh tích phá hủy vỏ xương bảo vệ dây thần kinh mặt. Triệu chứng điển hình bao gồm: Miệng méo, nhân trung lệch sang bên lành; mắt bên bị liệt không thể nhắm kín; chảy nước ở khóe miệng, đặc biệt khi ăn uống hoặc đánh răng.

2.2. Biến chứng nội sọ

Đây là nhóm biến chứng đặc biệt nghiêm trọng khi nhiễm trùng đã vượt qua hàng rào bảo vệ và xâm nhập vào bên trong hộp sọ.

• Viêm tắc tĩnh mạch bên: Tĩnh mạch bên là một mạch máu lớn nằm rất gần ổ viêm tai, khiến vi khuẩn dễ dàng xâm nhập. Tình trạng này có biểu hiện: Sốt cao dao động, rét run thành cơn; toàn trạng nhiễm trùng nặng, mệt mỏi, li bì; buồn nôn, nôn, đau đầu khu trú; da vùng sau tai sưng nề, tấy đỏ (dấu hiệu Griesinger).
• Viêm màng não: Là tình trạng nhiễm trùng màng bao bọc não và dịch não tủy. Vi khuẩn từ tai giữa có thể lan đến màng não, gây ra một trong những biến chứng nguy hiểm nhất. Tỷ lệ tử vong lên tới 100% nếu không được điều trị. Ngay cả khi được điều trị tích cực, 10% người bệnh vẫn có thể tử vong. Triệu chứng điển hình: Sốt cao đột ngột, đau đầu dữ dội, nôn vọt, cứng gáy. Bệnh nhân thường phải nằm ở tư thế co người như cò súng vì đau. Dấu hiệu ở trẻ nhỏ (<1 tuổi): Sốt cao hoặc hạ thân nhiệt, thóp phồng, bỏ bú, quấy khóc không ngừng, li bì hoặc kích thích, suy hô hấp.
• Áp xe não: Là sự hình thành ổ mủ trong nhu mô não (đại não hoặc tiểu não), có tỷ lệ tử vong rất cao. Triệu chứng thường tiến triển qua các giai đoạn, bao gồm: Nhức đầu dữ dội, khu trú tại một vị trí; nôn mửa nhiều, tinh thần u ám, lơ mơ; có thể xuất hiện các dấu hiệu thần kinh khu trú như yếu liệt tay chân, co giật, tùy thuộc vào vị trí ổ áp xe.

Các biến chứng nội sọ do viêm tai giữa thường có triệu chứng ban đầu không điển hình, dễ bị bỏ qua. Vì vậy, mọi trường hợp viêm tai giữa nguy hiểm cần được theo dõi sát sao.

3. Nguyên tắc xử trí và phương pháp phòng ngừa

3.1. Hướng xử trí khi có biến chứng

Khi phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ biến chứng, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế chuyên khoa ngay lập tức. Nguyên tắc điều trị bao gồm:

• Can thiệp ngoại khoa cấp cứu: Phẫu thuật để loại bỏ triệt để ổ viêm nhiễm tại tai, giải quyết nguồn gốc gây biến chứng.
• Điều trị nội khoa tích cực: Sử dụng kháng sinh liều cao, phổ rộng qua đường tĩnh mạch và các thuốc điều trị chuyên biệt tùy theo từng loại biến chứng.

3.2. Phương pháp phòng bệnh hiệu quả

"Phòng bệnh hơn chữa bệnh" luôn là nguyên tắc vàng. Để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm từ viêm tai giữa, người dân cần:

• Điều trị triệt để các bệnh lý viêm mũi họng, viêm VA, viêm amidan, đặc biệt là ở trẻ em.
• Khi có các triệu chứng như đau tai, chảy mủ tai, nghe kém, cần thăm khám sớm tại các cơ sở y tế uy tín có chuyên khoa Tai Mũi Họng.
• Tuân thủ chỉ định của bác sĩ, không tự ý mua thuốc hoặc ngưng điều trị giữa chừng.
• Đối với các trường hợp được chẩn đoán là viêm tai giữa nguy hiểm, cần phẫu thuật sớm theo chỉ định để loại bỏ bệnh tích, ngăn ngừa biến chứng.

Tại Bệnh viện Đa khoa Vĩnh Phúc, khoa Tai - Mũi - Họng với đội ngũ cán bộ y tế giàu kinh nghiệm cùng hệ thống trang thiết bị hiện đại như máy nội soi, kính hiển vi phẫu thuật, cam kết mang đến dịch vụ chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả các bệnh lý tai mũi họng.